Wychowanie jest sztuką
Nagroda i kara
W wychowaniu chodzi przede wszystkim o wewnętrzną wartość człowieka.
Najważniejszą rolę w wychowaniu dziecka odgrywają rodzice. To oni przygotowują go do życia i wprowadzają je w świat dorosłych. Wychowują dziecko przede wszystkim w sposób naturalny poprzez stopniowe wdrażanie form zachowania. Do prawidłowego przebiegu tego procesu potrzebna jest szczególna organizacja życia rodzinnego oraz odpowiedni klimat, który tworzy wzajemna miłość, poczucie bezpieczeństwa, przywiązanie. Mimo spełnienia tych wszystkich elementów, rodzice nie rzadko borykają się z problemami wychowawczymi swych pociech. Zastanawiają się jak postąpić w danej sytuacji, szukają rozwiązań szukając różnorakich meto wychowawczych zaczerpniętych z wzorców, jakimi sami byli wychowani. Często stosują metodę nagradzania i karania, która istotnie pełni ważną rolę w procesie wychowawczym dzięki, jednak jej nadużycie może być przyczyną niepożądanych efektów. Warto zatem przyjrzeć się bliżej i zastanowić, czym jest kara i nagroda, jakie funkcje spełnia w wychowaniu, jakie są rodzaje kar i nagród oraz jakie zasady obowiązują przy ich stosowaniu.
KARA - jest wszystkim tym, co sprawia dziecku przykrość, budzi niezadowolenie, utrudnia zaspokojenie potrzeb. Kara jest metodą, która nie uczy nowych zachowań, nie daje dziecku nic w zamian. Stosowanie kary ma miejsce wówczas, gdy zawodzą inne środki oddziaływania na dziecko. Jeżeli dziecko przechodzi do porządku dziennego pełnionym czynem, nie przeżywa go i jest gotowe popełnić go ponownie, wówczas kara jako środek ostrzeżenia będzie na pewno celowa.
RODZAJE KAR
Wobec nieposłusznego dziecka można stosować:
- dezaprobatę wyrażoną słowem lub w sposób niewerbalny przy pomocy gestu lub sposobem zachowania,
- upomnienie słowne udzielane zdecydowanym tonem,
- wymówkę lub naganę polegającą na wyrażeniu dezaprobaty z wyraźnym omówieniem przyczyn jej udzielania,
- odosobnienie stosujemy wyjątkowo i tylko w stosunku do dzieci starszych. Rodzice powinni być też świadomi tego, że jeśli w swych działaniach wychowawczych stosują kary, to muszą również używać nagród. Zatem karanie trzeba łączyć z nagrodą. Najpierw karzemy niewłaściwe zachowanie dążąc do jego wyeliminowania, a następnie doprowadzamy do wystąpienia zachowania właściwego i je nagradzamy.
NAGRODA - jest wszystkim tym, co sprawia dziecku przyjemność, budzi zadowolenie. jej skuteczność nie zależy od wartości materialnej prezent, lecz od faktu czy jest ona dowodem miłości rodziców. Niewątpliwie najcenniejszą nagrodą dla każdego dziecka jest miłość rodziców, która ma bardzo ważny wpływ na prawidłowy rozwój jego psychiki. Nie wyręczajmy się, zatem drogimi prezentami, które mają przekupić nasze pociechy lub zastąpić nimi naszą obecność. Raczej starajmy się spędzić z dziećmi jak najwięcej czasu, rozmawiać, bawić się, okazywać miłość, dzięki czemu będą się szybciej uczyły, lepiej rozwijały i odważniej sięgały po nowe doświadczenia. Nagroda w wychowaniu dziecka ma bardzo dużą wartość i warto ją stosować dostrzegając wysiłek dziecka i jego dobre chęci.
Znaczenie nagród:
- umacnia w dziecku wiarę we własne siły,
- realizuje potrzebę uznania i sukcesu,
- zachęca do podejmowania coraz trudniejszych zadań,
- sprawia radość i dobre samopoczucie,
- wzmacnia więzi uczuciowe z osobami nagradzającymi.
Najważniejsze rodzaje nagród:
- okazywanie uczucia miłości i radości,
- uznanie słowne,-darzenie zaufaniem
- przywileje i nagrody rzeczowe.
Gdy prawidłowo będziemy używali nagrody, początkowo dziecko będzie spełniało polecenie rodziców by uzyskać ich aprobatę, z czasem jednak będzie je wypełniało z własnej woli, bez kontroli i nadzoru.
Zasady stosowania nagród:
- nagroda powinna zaspakajać pragnienie dziecka,
- powinna występować po konkretnym uczynku,
- powinna być urozmaicona,
- powinna być stosowana znacznie częściej niż kara.
Stosując w procesie wychowania system kar i nagród każdy rodzic musi pamiętać o ważnej zasadzie wychowawczej, jaką jest indywidualizacja. Każde dziecko jest inne, różni się pod względem stopnia wrażliwości i odporności systemu nerwowego. Zatem dobór nagród i kar wraz ze ścisłym uwzględnieniem zasad ich stosowania powinien być starannie dobrany tak aby w swych oddziaływaniach przynosił pożądane skutki i nie wyrządził dziecku krzywdy. Ważna jest również jednolitość oddziaływań wychowawczych oraz współpraca rodziców z nauczycielami przedszkoli i szkół, którzy są odpowiedzialni nie tylko za przekazywanie wiedzy dydaktycznej, ale również kształtowanie osobowości dziecka i jego systemu wartości.
Na koniec kilka rad:
- Najskuteczniejszy jest układ: silne nagradzanie (uwzględniając pragnienie dziecka) i słabe kary.
- Jeżeli stosowanie kar jest konieczne trzeba łączyć je z nagrodą; najpierw karzemy niewłaściwe zachowanie, następnie doprowadzamy do wystąpienia zachowania właściwego i wówczas je nagradzamy. Należy zauważyć każdą poprawę w zachowaniu dziecka.
- Ważnym warunkiem skuteczności nagradzania i karania jest akceptacja przez dziecko osoby nagradzającej czy karzącej.
- Tylko wychowawca posiadający autorytet może ucieszyć dziecko nagrodą lub wymierzyć skutecznie karę.
- Stosując w wychowaniu system nagród i kar, pamiętajmy o potrzebie uwzględniania ważnej zasady - indywidualizacji.
Każde dziecko jest inne. Jedno jest bardzo wrażliwe, szybko i mocno reaguje na uwagi wychowawcy, a inne posiada silny, odporny system nerwowy. Dla jednego dziecka karą wystarczająco skuteczną będzie ciche, indywidulane zwrócenie uwagi, inne natomiast zareaguje dopiero w wyniku głośnej i zdecydowanej nagany, czego jeszcze inne w ogóle nie zauważy.
Proponowana literatura:
1. A. Faber „Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały - jak słuchać, żeby dzieci do nas mówiły"
2. I. Jundził „Nagroda i kara w wychowaniu"
3. J. Maciaszek „Nagroda i kara w wychowaniu dziecka"
